Οι 7 Αναστάσιοι Σιναΐτες Με αφορμή την έρευνα τού πατερικού έργου: "Κατά Ιουδαίων" του Papyrus 52

Τα έργα τού Αναστασίου τού Σιναΐτη, δεν είναι ενός συγγραφέα, αλλά επτά συγγραφέων με το ίδιο όνομα! Είναι όλα τους εξ ίσου Ορθόδοξα και πατερικά. Αλλά το ποιος από τους 7 συνονόματους συγγραφείς έγραψε το κάθε ένα από αυτά, αποτελεί αντιλεγόμενο ζήτημα. Έτσι, με αφορμή την έρευνα που έγινε από τον Papyrus 52 για το ζήτημα, παρουσιάζουμε κάποια από τα εξαγόμενα συμπεράσματα.

Λόγω αμφισβήτησης τού έργου: "Κατά Ιουδαίων" από κάποιον, ως δήθεν "ψευδεπίγραφο, που δεν ανήκει στον άγιο Αναστάσιο τον Σιναΐτη", ακολούθησε η παρακάτω έρευνα, που έδειξε ότι  τα έργα τών 7 Αναστασίων Σιναϊτών, είναι εξ ίσου Ορθόδοξα και Πατερικά. Γι' αυτό νεότεροι Πατέρες, χρησιμοποιούν αποσπάσματα αμφοτέρων  τών συγγραφέων αυτών, χωρίς να κάνουν διακρίσεις, όπως παραθέτει ο άγιος Νεκτάριος από τον ίδιο συγγραφέα που έγραψε το "Κατά Ιουδαίων", (τον Αναστάσιο Σιναΐτη τον Πρεσβύτερο ή Αλληγοριστή), χωρίς να αμφισβητεί την πατερικότητά του.

Στα Αγγλικά υπάρχει αυτή τη σελίδα: http://www.anastasiosofsinai.org/list-of-works.html Disputatio adversus Iudaeos (CPG 7772). Mai, A., ed. In Scriptorum veterum nova collectio, volume 7, page 207. Rome, 1833. Reprinted in Patrologiae Cursus Completus, Series Graeca Prior, edited by J.-P. Migne, volume 89, columns 1203-82. Paris, 1865. 

Είναι ευρετήριο των εργων που αποδίδονται στον Άγιο. Όπου ένα έργο θεωρείται δικό του αλλά είναι αβέβαιας προέλευσης, το αναφέρουν. Το εν λόγω έργο "Κατά Ιουδαίων", δεν το αναφέρει ως αβέβαιης προέλευσης.

Ο Αλεξάνδρος Κορακίδης λέει κανονικά: "Αναστασίου Σιναΐτου, Κατά Ιουδαίων, 3 λόγοι και διάλογος, PG 89, 1204-1280"

Ο Παυσανίας Κουτλεμάνης γράφει κι αυτός: "Αναστασίου πρεσβυτέρου Σιναΐτου, Κατά Ιουδαίων, PG 89,1225"

Ο Μάρκος Σιώτης επίσης, λέει: "Αναστασίου Σιναΐτου, Κατά Ιουδαίων, τρίτη ερώτησις. Migne Ε.Π. 89.1244C". Όμως σε άλλο έργο του προσδιορίζει την χρονική του περίοδο στον 8ο αιώνα.

Όμως, απ' ότι φαίνεται, η αναφορά αυτή γίνεται συμβατικά, διότι το πρόβλημα των Αναστασίων Σιναΐτων είναι βαθύτερο και όχι λυμμένο ακόμη. Για παράδειγμα, ο Παν. Νικολόπουλος γράφει στη ΘΗΕ στα 1963 ότι: "Το πρόβλημα των έργων, τα οποία ανήκουν εις τον Αναστάσιον, δεν έχει λυθή ακόμη. Τούτο συνδέεται με την καθολικήν έρευναν των χειρογράφων, τα οποία παραδίδουν επώνυμα Αναστασίου έργα και εν συνδυασμώ μετά των άλλων Αναστασίων".

Γι' αυτό, στην δεκαετία του '50, ο Αγουρίδης είναι επιφυλακτικός και μιλάει για "τας υπό το όνομα του Αναστασίου σωζομένας πραγματείας κατά Ιουδαίων E.Π. 89".

Αλλά ακόμα και στα 1983, ο καθ. Δημήτριος Τσάμης γράφει: "Υπάρχει μια σχετική σύγχυση στους ερευνητές όσον αφορά το πρόσωπο του Αναστασίου και αυτό γιατί αναφέρονται 7 με το όνομα αυτό".

Εντωμεταξύ, στη δεκαετία του '60 υπάρχει μια διατριβή του Σάκκου που ασχολείται με το θέμα (Σ. Ν. Σάκκου, Περί Αναστασίων Σιναϊτών, Θεσσαλονίκη 1964) και στα 1969 γράφτηκε ένα άρθρο σχετικό από το Ευάγγελο Χρυσό (Χρυσός Ευάγγελος, 'Νεώτεραι έρευναι περί Αναστασίων Σιναϊτών', Κληρονομία, τόμ. 01, τεύχ. 01 (ΙΑΝ 1969), Θεσσαλονίκη, Πατριαρχικό Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, σελ. 121-143).

Στο άρθρο αυτό ο Χρυσός γράφει:

"Ο Αναστάσιος πρεσβύτερος «ο αλληγοριστής», ο οποίος αποτελεί το αντικείμενον ερεύνης του Δ΄ κεφαλαίου της διατριβής του Σάκκου (σελ. 187-221) είναι πρόσωπον άγνωστον μέχρι σήμερον. Την ύπαρξίν του συμπεραίνει ο Σ(άκκος) εξ εσωτερικών υπαινιγμών των εις αυτόν αποδιδομένων έργων [...] Τα επιχειρήματα του Σ(άκκου) είναι βεβαίως πειστικά, αποτελεί σπουδαίαν συμβολήν εις την έρευναν το ότι και μία μακρά σειρά άλλων έργων, μεταξύ των όποιων το Κατά Ιουδαίων, ομάς Ομιλιών και Λόγων και κυρίως η Εξαήμερος προέρχονται εκ της γραφίδος του μεταγενεστέρου συμπιλητού του Οδηγού. Αλλ' ούτε τα έργα ταύτα παρέχουν σαφεστέρας ενδείξεις περί του ονόματος, της καταγωγής, της δράσεως και της εποχής του «αλληγοριστού» τούτου συγγραφέως".

Με το ζήτημα ασχολήθηκε αργότερα και ο Παν. Χρήστου που λέει:

"Κατά την τελευταίαν εικοσιπενταετίαν έχει γίνει σοβαρωτάτη έρευνα περί των Αναστασίων, εν Ελλάδι μεν υπό των λαμπρών μαθητών ημών Στ. Σάκκου, Ε. Χρυσού και Β. Φανουργάκη, εν Γερμανία δε υπό των G. Weiss και Κ. Η. Uthemann [...] ο Στ. Σάκκος κατέληξεν εις το συμπέρασμα ότι οι Αναστάσιοι συγγραφείς των γνωστών, εκδεδομένων και μη, αναστασιανών έργων, είναι επτά, όλοι Σιναΐται, ήτοι:

Αναστάσιος Α΄ Αντιοχείας, 

Αναστάσιος Β΄ Αντιοχείας, 

Αναστάσιος Σιναΐτης δογματικός, 

Αναστάσιος Σιναΐτης τυπικός, 

Αναστάσιος διηγηματογράφος Α΄

Αναστάσιος διηγηματογράφος Β΄

Αναστάσιος Αλληγοριστής. 

Από τα εντυπωσιακά πορίσματα αυτής της ερεύνης, τα οποία κατεστρώθηαν κατά τρόπον συλλογιστικόν, δύο είναι τα σπουδαιότερα -πρώτον ότι ο Αναστάσιος Β΄ Αντιοχείας είναι εξαίρετος συγγραφεύς και έγραψεν ειδικώς το κύριον μέρος του Οδηγού, και δεύτερον, ότι συγγραφεύς της Εξαημέρου είναι ο Αναστάσιος πρεσβύτερος ο Αλληγοριστής. Η έρευνα των ως άνω πατρολόγων διεφώτισε πολλάς πτυχάς του προβλήματος, αλλά βεβαίως δεν έλυσεν όλα τα επί μέρους θέματα όθεν απαιτείται περαιτέρω προσπάθεια, παρ' όλον ότι είναι βέβαιον ότι πάντοτε θα παραμένουν ωρισμένα κενά". (Χρήστου Παναγιώτης, 'Ελληνική Πατρολογία', τόμ. Ε' (ΣΤ'-Θ' αιώνες), 2η έκδ., Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 2006, σελ. 197)

Τελικά, ο συγγραφέας του έργου "Διάλεξις κατά Ιουδαίων" (PG 89,1203 και εξής) κάτω από το όνομα "Αναστάσιος Σιναϊτης", από τον Σάκκο και τον Χρήστου αποδίδεται σε έναν από τους επτά Αναστασίους που έζησε κατά τον 9ο αιώνα και ονομάζεται Αναστάσιος Σιναΐτης Πρεσβύτερος ("αλληγοριστής", κατά τον Σάκκο).

Ο Παν. Χρήστου γράφει:

"Τον ανέσυρεν από την αφάνειαν ο Στ. Σάκκος, όστις κατά τα άλλα δεν ηδυνήθη να ανεύρη περί αυτού συγκεντρωμένα βιογραφικά στοιχεία. Ούτως όμως δεν είναι δυνατόν να γίνη λόγος περί του προσώπου αυτού, αλλά περί του έργου. Ο Σάκκος τον χαρακτηρίζει αλληγοριστήν, αλλ' εις την πραγματικότητα είναι τυπολογιστής, ως είναι οι πλείστοι ερμηνευταί και απολογηταί της μεσοβυζαντινής εποχής. Ως θα φανή από τον χαρακτήρα των έργων τα όποια του αποδίδομεν, θα ήτο καλύτερον να ονομασθή απολογητής".(Χρήστου Παναγιώτης, 'Ελληνική Πατρολογία', τόμ. Ε' (ΣΤ'-Θ' αιώνες), 2η έκδ., Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 2006, σελ. 211)

Αυτά περί των Σιναϊτών και του έργου "Διάλεξις κατά Ιουδαίων" που θεωρείται έργο του 870 μ.Χ. περίπου και έχει γραφτεί από τον Αναστάσιο Σιναΐτη Πρεσβύτερο τον "αλληγοριστή" ή "απολογητή".