«The problem of evil. Essay on Patristic Theology»
του καθηγητή Νικολάου Ματσούκα.
Η μεγαλύτερη δυστυχία του ανθρώπου
είναι να υποδύεται τον άνθρωπο.
Επιμέλεια Σοφία Ντρέκου
Η δημιουργική ελευθερία είναι ένα δώρο οδυνηρό.
«Η καλή πράξη πρέπει να γίνεται δίχως ωφελιμιστικό υπολογισμό και δίχως φόβο, αλλά μόνο και μόνο γιατί είναι καλή. Και αυτό δεν είναι τίποτε άλλο παρά δημιουργικότητα, και επομένως πνευματική ζωή.
Ο άνθρωπος διαφέρει από τα ζώα κατά τη δυνατότητά του να γίνει δημιουργικός. Να νικήσει το μηδέν, την ανία του τίποτε και να δημιουργήσει προσωπική και κοινωνική ζωή. Η δημιουργικότητα αυτή δεν είναι προνόμιο μόνο των ταλαντούχων. Αποτελεί προνόμιο του κάθε ανθρώπου που μπορεί να καρποφορήσει και στις πιο απλές και καθημερινές πράξεις της ζωής.
Πολλές φορές όμως ο άνθρωπος, συνειδητά ή ασυνείδητα χάνει αυτή τη δημιουργικότητα με αποτέλεσμα να επαναλαμβάνει τυραννικά τις ίδιες μη δημιουργικές πράξεις. Θέλοντας να απελευθερωθεί από την τυραννία αυτή οδηγείται στην κατάσταση του ζώου.
Η δημιουργική ελευθερία είναι ένα δώρο τόσο οδυνηρό, ώστε ο άνθρωπος, όσες φορές αισθάνεται εξαντλημένος, τείνει να την ξεπουλήσει αντί πινακίου φακής σε κάθε είδους αυθεντία και τυραννία: ηθική, κοινωνική, επιστημονική και πολιτική.
Η μεγαλύτερη δυστυχία του ανθρώπου είναι να υποδύεται τον άνθρωπο. Η θεατρική αυτή παράσταση γίνεται με την εφαρμογή απρόσωπων, τυπικών και συμβατικών καθηκόντων. Και στην προκειμένη περίπτωση εισβάλλει κυριαρχικά η υποκριτική ηθική που γίνεται κακούργος και τύραννος. Η ηθική είναι νόμισμα που παραχαράσσεται και κυκλοφορεί με τη μεγαλύτερη δυνατή ευχέρεια.
Στη δημιουργική ζωή δεν υπάρχει κανένας κώδικας ηθικής και καμιά τυπική σύγκρουση καθηκόντων. Γιατί αυτή η ζωή είναι προϊόν πορείας, οδύνης, υπακοής, εξόδου από το εγώ μας και ανόδου στην κορυφή του προσωπικού μας όρους.
Με άλλα λόγια οι κώδικές ηθικής δεν πρέπει να ρυθμίζουν την ηθική συμπεριφορά, αλλά η δημιουργική συμπεριφορά τους κώδικες ηθικής.
Από ορθόδοξη πλευρά λοιπόν η ηθική βλασταίνει σε ένα περιβάλλον, είναι προϊόν μιας σχέσης και έχει συνεχή δυναμική πορεία. Τούτη η πορεία είναι το απόλυτον.»
Πηγή: www.sophia-ntrekou.gr - Αέναη επΑνάσταση Από το βιβλίο (παρακάτω ολόκληρο το βιβλίο) του αειμνήστου καθηγητή Νικολάου Ματσούκα, «Το πρόβλημα του κακού. Δοκίμιον Πατερικής Θεολογίας», Επιστημονική Επετηρίς Θεολογικής Σχολής, Θεσσαλονίκη, 1976.
Το Πρόβλημα του Κακού (Βιβλίο)
Νίκος Α. Ματσούκας
«The problem of evil. Essay on Patristic Theology»
«The problem of evil. Essay on Patristic Theology»
Νικολάου Ματσούκα, «Το Πρόβλημα του Κακού. Δοκίμιον Πατερικής Θεολογίας», Επιστημονική Επετηρίς Θεολογικής Σχολής, Παράρτημα 22 του 20ου τόμου, Θεσσαλονίκη, 1976, σελ.291.
Η παρούσα έρευνα είναι θεολογικό δοκίμιο, το οποίο αναλύει ερμηνευτικά το πρόβλημα του κακού με βάση τα αγιογραφικά και πατερικά δεδομένα και το πνεύμα τους. Σύμφωνα με το συγγραφέα η ανάλυση και η εξέταση του προβλήματος του κακού δεν μπορεί να γίνει σε μια περιοχή της δογματικής διδασκαλίας και σε έναν τομέα της φιλοσοφίας γιατί το θέμα είναι κεντρικό και πολύπλευρο. Στη θεολογική σκέψη μάλιστα οφείλει να στηριχθεί στο σύνολο της δογματικής διδασκαλία της Εκκλησίας.
Μετά το σύντομο πρόλογο ακολουθεί η Εισαγωγή στην οποία ο Νικόλαος Ματσούκας αναφέρεται στις έννοιες του καλού και του κακού και ορίζει τη σημασία τους. Καλό είναι ό,τι διατηρεί, αναπτύσσει και προάγει τη ζωή, ενώ κακό είναι ό,τι καταστρέφει και ανά πάσα στιγμή απειλεί τη διατήρηση, την ανάπτυξη και την προαγωγή της ζωής. Ο συγγραφέας αναλύει τον προβληματισμό όχι μόνο της θεολογίας αλλά και άλλων σύγχρονων επιστημονικών χώρων όπως της κοινωνιολογίας, της ψυχολογίας, της βιολογίας και της φυσικής.
Στο πρώτο κεφάλαιο ο συγγραφέας ασχολείται με τις έννοιες της δημιουργίας και του μηδενός. Η συσχέτιση δημιουργίας και μηδενός γίνεται στη χριστιανική κοσμολογία. Το μηδέν είναι η ανυπαρξία ενώ ο Θεός η πηγή κάθε δύναμης και κάθε πραγματικότητας. Ο συγγραφέας αναγνωρίζει ότι μια βιβλική ανάλυση των όρων οδηγεί αυτόματα στη συνάντηση με τις απόψεις της φιλοσοφίας, τις οποίες και εκτενώς αναλύει. Για το συγγραφέα, επίσης, η δημιουργική κίνηση και η νίκη κατά του μηδενός δεν μπορούν να ερμηνευθούν με επιτυχία χωρίς την εξέταση του πολύπλοκου προβλήματος της ανθρώπινης ελευθερίας. Στη συνέχεια παρουσιάζονται κάποιες μορφές σύγχρονου δαιμονισμού, που σύμφωνα με το συγγραφέα καταλύουν την ίδια τη ζωή και οδηγούν στο μηδενισμό.
Στο δεύτερο κεφάλαιο του δοκιμίου του, ο συγγραφέας ασχολείται με το θάνατο. Στην πρώτη ενότητα εξετάζει τον κίνδυνο του εκμηδενισμού του προσώπου, στη δεύτερη τις έννοιες του πόνου και του φόβου και τέλος την αθανασία όπως αυτή νοείται στη χριστιανική παράδοση και τη φιλοσοφική σκέψη.
Στο τρίτο κεφάλαιο της έρευνας παρουσιάζεται ο έρωτας, ως ο έτερος πόλος της ανθρώπινης ζωής. Οι δύο πόλοι της ανθρώπινης ζωής είναι ο θάνατος και ο έρωτας, το μηδέν και η τελειότητα, ο εκμηδενισμός και η ανύψωση σε προσωπικά και κοινωνικά πλαίσια. Στην πρώτη ενότητα ο έρωτας εξετάζεται ως ένστικτο και πλήρωση της ζωής. Στη δεύτερη ενότητα αναλύεται το δαιμονικό και αγγελικό στοιχείο που εμπεριέχεται στην έννοια του έρωτα και στην τρίτη η σχέση αγάπης και γάμου.
Θέμα του επόμενου κεφαλαίου είναι η αμαρτία και η ενοχή. Η έννοια της αμαρτίας είναι κυρίως θεολογική, δηλώνοντας την προσπάθεια του ανθρώπου για ισοθεϊα, εξομοίωση με το Θεό και όχι καθ’ ομοίωση. Πως νοείται η ανομία στη χριστιανική παράδοση, καθώς και το ζήτημα της ενοχής και τιμωρίας απασχολούν το συγγραφέα στις ενότητες που ακολουθούν.
Στο πέμπτο κεφάλαιο ο συγγραφέας ασχολείται με το θέμα της κολάσεως, την ανάγκη ιάσεως της ανθρωπότητας, την κρίση και τις απόψεις περί αποκαταστάσεως των πάντων.
Στο έκτο, έβδομο και όγδοο κεφάλαιο ο συγγραφέας ασχολείται με την ηθική, κοινωνική και αισθητική ζωή όπως αυτές νοούνται στην πατερική διδασκαλία και σκέψη, σε πολλά σημεία συναντώντας και συζητώντας με τη φιλοσοφία και τις άλλες κοινωνικές επιστήμες.
Το τελευταίο κεφάλαιο παρουσιάζει τις απόψεις της φιλοσοφίας της θρησκείας και της χριστιανικής απολογητικής έναντι του προβλήματος του κακού καθώς και τις αστοχίες της χριστιανικής απολογητικής για το θέμα.
Η εργασία κλείνει με συμπεράσματα, περίληψη στα γερμανικά και πίνακα περιεχομένων.
In English: «The problem of evil. Essay on Patristic Theology» Nikolaos Matsoukas here ~ Ορθόδοξη Θεολογική Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Ι.Μ.Δ. ~
Η παρούσα έρευνα είναι θεολογικό δοκίμιο, το οποίο αναλύει ερμηνευτικά το πρόβλημα του κακού με βάση τα αγιογραφικά και πατερικά δεδομένα και το πνεύμα τους. Σύμφωνα με το συγγραφέα η ανάλυση και η εξέταση του προβλήματος του κακού δεν μπορεί να γίνει σε μια περιοχή της δογματικής διδασκαλίας και σε έναν τομέα της φιλοσοφίας γιατί το θέμα είναι κεντρικό και πολύπλευρο. Στη θεολογική σκέψη μάλιστα οφείλει να στηριχθεί στο σύνολο της δογματικής διδασκαλία της Εκκλησίας.
Μετά το σύντομο πρόλογο ακολουθεί η Εισαγωγή στην οποία ο Νικόλαος Ματσούκας αναφέρεται στις έννοιες του καλού και του κακού και ορίζει τη σημασία τους. Καλό είναι ό,τι διατηρεί, αναπτύσσει και προάγει τη ζωή, ενώ κακό είναι ό,τι καταστρέφει και ανά πάσα στιγμή απειλεί τη διατήρηση, την ανάπτυξη και την προαγωγή της ζωής. Ο συγγραφέας αναλύει τον προβληματισμό όχι μόνο της θεολογίας αλλά και άλλων σύγχρονων επιστημονικών χώρων όπως της κοινωνιολογίας, της ψυχολογίας, της βιολογίας και της φυσικής.
Στο πρώτο κεφάλαιο ο συγγραφέας ασχολείται με τις έννοιες της δημιουργίας και του μηδενός. Η συσχέτιση δημιουργίας και μηδενός γίνεται στη χριστιανική κοσμολογία. Το μηδέν είναι η ανυπαρξία ενώ ο Θεός η πηγή κάθε δύναμης και κάθε πραγματικότητας. Ο συγγραφέας αναγνωρίζει ότι μια βιβλική ανάλυση των όρων οδηγεί αυτόματα στη συνάντηση με τις απόψεις της φιλοσοφίας, τις οποίες και εκτενώς αναλύει. Για το συγγραφέα, επίσης, η δημιουργική κίνηση και η νίκη κατά του μηδενός δεν μπορούν να ερμηνευθούν με επιτυχία χωρίς την εξέταση του πολύπλοκου προβλήματος της ανθρώπινης ελευθερίας. Στη συνέχεια παρουσιάζονται κάποιες μορφές σύγχρονου δαιμονισμού, που σύμφωνα με το συγγραφέα καταλύουν την ίδια τη ζωή και οδηγούν στο μηδενισμό.
Στο δεύτερο κεφάλαιο του δοκιμίου του, ο συγγραφέας ασχολείται με το θάνατο. Στην πρώτη ενότητα εξετάζει τον κίνδυνο του εκμηδενισμού του προσώπου, στη δεύτερη τις έννοιες του πόνου και του φόβου και τέλος την αθανασία όπως αυτή νοείται στη χριστιανική παράδοση και τη φιλοσοφική σκέψη.
Στο τρίτο κεφάλαιο της έρευνας παρουσιάζεται ο έρωτας, ως ο έτερος πόλος της ανθρώπινης ζωής. Οι δύο πόλοι της ανθρώπινης ζωής είναι ο θάνατος και ο έρωτας, το μηδέν και η τελειότητα, ο εκμηδενισμός και η ανύψωση σε προσωπικά και κοινωνικά πλαίσια. Στην πρώτη ενότητα ο έρωτας εξετάζεται ως ένστικτο και πλήρωση της ζωής. Στη δεύτερη ενότητα αναλύεται το δαιμονικό και αγγελικό στοιχείο που εμπεριέχεται στην έννοια του έρωτα και στην τρίτη η σχέση αγάπης και γάμου.
Θέμα του επόμενου κεφαλαίου είναι η αμαρτία και η ενοχή. Η έννοια της αμαρτίας είναι κυρίως θεολογική, δηλώνοντας την προσπάθεια του ανθρώπου για ισοθεϊα, εξομοίωση με το Θεό και όχι καθ’ ομοίωση. Πως νοείται η ανομία στη χριστιανική παράδοση, καθώς και το ζήτημα της ενοχής και τιμωρίας απασχολούν το συγγραφέα στις ενότητες που ακολουθούν.
Στο πέμπτο κεφάλαιο ο συγγραφέας ασχολείται με το θέμα της κολάσεως, την ανάγκη ιάσεως της ανθρωπότητας, την κρίση και τις απόψεις περί αποκαταστάσεως των πάντων.
Στο έκτο, έβδομο και όγδοο κεφάλαιο ο συγγραφέας ασχολείται με την ηθική, κοινωνική και αισθητική ζωή όπως αυτές νοούνται στην πατερική διδασκαλία και σκέψη, σε πολλά σημεία συναντώντας και συζητώντας με τη φιλοσοφία και τις άλλες κοινωνικές επιστήμες.
Το τελευταίο κεφάλαιο παρουσιάζει τις απόψεις της φιλοσοφίας της θρησκείας και της χριστιανικής απολογητικής έναντι του προβλήματος του κακού καθώς και τις αστοχίες της χριστιανικής απολογητικής για το θέμα.
Η εργασία κλείνει με συμπεράσματα, περίληψη στα γερμανικά και πίνακα περιεχομένων.
In English: «The problem of evil. Essay on Patristic Theology» Nikolaos Matsoukas here ~ Ορθόδοξη Θεολογική Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Ι.Μ.Δ. ~
Η παρούσα έρευνα είναι θεολογικό δοκίμιο που ερμηνεύει αναλυτικά, ως προς το πρόβλημα του κακού, την ουσιαστική πλευρά του αγιογραφικού και του πατερικού πνεύματος. Σε πολλά σημεία ιδίως αποτελεί οχι μονάχα ερμηνεία, αλλά και προέκταση του περιεχομένου των πηγών. Η εξέταση του προβλήματος του κακού δεν μπορεί ν’ απομονωθεί σε μια μονάχα περιοχή της δογματικής διδασκαλίας το ίδιο μάλιστα δεν μπορεί να γίνει μήτε στην περιοχή της φιλοσοφίας. Στην προκειμένη περίπτωση, ενώ διαρκώς γίνεται η απαραίτητη αναφορά σε επιστημονικά και φιλοσοφικά δεδομένα, η βάση παραμένει θεολογική, και συγκεκριμένα ορθόδοξη πατερική. Στην ανάπτυξη των θέσεων παρουσιάζεται συντονισμένη η κοινή γραμμή αυτής της πλούσιας παράδοσης των πατέρων. Ol παραπομπές εlναι απλώς ενδεικτικές αυτού του ενιαίου πατερικού πνεύματος, όπως επιχειρεί να το αναλύσει ο συγγραφέας. Άλλωστε η θεολογική ερμηνεία των κειμένων δουλεύει καταρχήν και κατεξοχήν στο πνεύμα, και το γράμμα απλώς αποτελεί έναν απαραίτητο υπομνηματισμό. Πέρα από τη χρήση των πηγών έγινε αυστηρή επιλογή ειδικής και γενικής βιβλιογραφίας κατά την κρίση του συγγραφέα.
Η έρευνα ενός τέτοιου προβλήματος καταφανώς έχει πολύπλευρο χαρακτήρα και από γενικότερη άποψη. Η οικουμένη στο σύνολό της απειλείται από ολέθριες διαβρωτικές δυνάμεις, στο έπακρο καταστροφικές, και συνάμα αδιόρατες και επομένως σατανικές. Από την άλλη μεριά οι εκκλησίες καταβάλλουν εναγώνιες προσπάθειες, για να δώσουν στον κόσμο μια μεστή πνευματικότητα σαν το αλάτι της γης. Όσο κι αν δεν υπάρχει προβολή από την πλευρά της Ορθοδοξίας, τον πρωταρχικό και αθόρυβα δημιουργικό ρόλο διαδραματίζει η ορθόδοξη πνευματικότητα μέσα στους ευρύτερους οικουμενικούς φορείς. Ακριβώς σήμερα δεν μπορούν με κανένα τρόπο να απουσιάσουν η καθολικότητα και η οικουμενικότητα του Χριστιανισμού. Μια επιστημονική εξέταση υπό θεολογικό πρίσμα του προβλήματος του κακού βοηθάει καταρχήν θεωρητικά μια πρακτική οργάνωση της εκκλησιαστικής δραστηριότητας. Ενώπιον της δραματικότητας της Ιστορίας η χριστιανική ζωή έχει λόγο πολλαπλό και σωστικό. Μια τέτοια μαρτυρία εξάλλου προωθεί και την ενότητα του χριστιανικού κόσμου. Στην πολυμορφία του κακού διακρίνει κανείς και την ίδια τη διάσπαση της Χριστιανοσύνης. Τούτη η διάσπαση διενεργείται στις διαστάσεις του μυστηρίου της ανομίας. Έτσι η παρουσία του Χριστιανισμού νοείται μονάχα ως αλήθεια και ζωή, δυνάμεις που καταλύουν το μηδενισμό. (Δέσπω Αθ. Λιάλιου, από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
Περιεχόμενα
ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ ΣΕΙΡΑΣ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΔΕΥΤΕΡΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α'. ΤΟ ΜΗΔΕΝ
1. Δημιουργία και μηδέν
2. Το γίγνεσθαι της ελευθερίας
3. Μορφές δαιμονισμού
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β'. Ο ΘΑΝΑΤΟΣ
1. Ο κίνδυνος του προσωπικού εκμηδενισμού
2. Πόνος και φόβος
3. Η αθανασία
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ'. Ο ΕΡΩΤΑΣ
1. Ένστικτο και πλήρωση της ζωής
2. Αγγελικό και δαιμονικό στοιχείο του έρωτα
3. Αγάπη και γάμος
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ'. ΑΜΑΡΤΙΑ ΚΑΙ ΕΝΟΧΗ
1. Ισοθεΐα, εξομοίωση με τον Θεό και καθ' ομοίωσιν Θεού
2. Το μυστήριο της ανομίας
3. Ενοχή και τιμωρία
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε'. Η ΚΟΛΑΣΗ
1. Το τραύμα της δημιουργίας
2. Κρίση και ιατρεία
3. Αποκατάσταση των πάντων
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ'. ΗΘΙΚΗ ΖΩΗ
1. Πνεύμα και ζωή
2. Μορφές συμπεριφοράς
3. Το ηθικό χρέος
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ'. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ
1. Η υφή της κοινωνικότητας
2. Μορφές βίας
3. Η εξουσία
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η'. ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΖΩΗ
1. Στατική και δυναμική πραγματικότητα
2. Το τραγικό και το κωμικό στοιχείο της τέχνης
3. Ελευθερία και λύτρωση
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θ'. ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΑΠΟΛΟΓΗΤΙΚΗ ΕΝΑΝΤΙ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ
ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ
1. Αλήθεια και μύθος
2. Θεοδικία ή σατανοδικία
3. Αστοχίες της χριστιανικής απολογητικής
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ Α
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ Β
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου